Jak powstawał Ostatni egzorcyzm
Ze względu na system pracy Stamma, aktorzy cierpieli katusze niczym na planie filmu Kubricka. Postronni mieli zakaz wstępu, ujęcia wielokrotnie powtarzano, a warunki często były wyczerpujące.
Stamm wyjaśnia: „Ważne było dla mnie, by aktorzy czuli się intymnie. Nikogo nie wpuszczałem na plan, a na zewnątrz nie wisiały monitory. Na planie mieliśmy tylko jeden monitor, a nie wioskę wideo, gdzie ludzie oglądają naszą pracę. Aktorzy wiedzieli, że nie obserwuje ich kilkadziesiąt par oczu. W ten sposób zapewniłem im poczucie prywatności”.
„Każę aktorom improwizować, by wpadli na pomysły, które mnie nigdy nie przyszłyby do głowy – ciągnie. – Pozwalam im być sobą, dążę do spontaniczności. Robimy wiele ujęć, najchętniej tyle, by stali się zmęczeni, poirytowani i wściekli. Wtedy można uzyskać autentyczne emocje, które dobrze wypadają na ekranie. Aby to osiągnąć, robimy po 15, 20 ujęć”.
Eric Newman zwraca uwagę, że przy tego rodzaju pracy „scenariusz jest tylko punktem wyjścia do zamierzonego celu”. Spontaniczność była wręcz nakazana. Odejście od scenariusza pozwoliło filmowi ewoluować w sposób, który zaskoczył reżysera i zwiększył realizm historii.
„Dla mnie najważniejsze jest, by aktorzy nie wypowiadali wyuczonych na pamięć kwestii, ale mówili własnymi słowami, przekazywali postaciom własne cechy – mówi Stamm. – Tak samo pracowałem przy swoim ostatnim filmie, A Necessary Death".
Największym wyzwaniem dla aktorów była, być może, właśnie ta improwizacja. Louis Herthum (Louis Sweetzer) mówi: “Improwizacyjny aspekt filmu jest fascynujący. Daje wolność, ale budzi też lęk. To chyba jedna z najbardziej przerażających rzeczy, jakie kiedykolwiek robiłem, ale też jedna z najbardziej satysfakcjonujących”.
Producent Marc Abraham wyjaśnia przyczyny sukcesu takiego podejścia: „Wizja Daniela jest niezwykle precyzyjna. Dlatego aktorzy bardzo mu ufają”.
Stamm kazał aktorom, w ramach przygotowań, oglądać nagrania prawdziwych egzorcyzmów. „Chciałem, by wiedzieli, jak kiedyś je przeprowadzano, by nie powielali schematów. Nasz film miał się koncentrować na postaciach. Nie chcieliśmy imitować filmów takich jak Egzorcysta. Chcieliśmy dać fanom gatunku coś nowego, pokazać świeże podejście, a nie kopiować stare wzorce”.
Eric Newman mówi, że z powodu improwizowania na planie, „fabuła Ostatniego egzorcyzmu, na poziomie szczegółów, nieustannie się zmieniała. W ogólnym zarysie jednak nie różni się wiele od oryginalnego zamysłu. W dalszym ciągu film jest taki, jaki miał być. To dowodzi talentu Daniela Stamma do takich produkcji. Aktorzy i reżyser wznieśli się na poziom, o którym marzyliśmy, ale nie mogliśmy go sobie wyobrazić. I to jest najważniejsze”.
Stamm dodaje: „Film dokumentalny tworzy się podczas montażu. Chcemy, by, na ile to tylko możliwe, nasz film tak właśnie wyglądał. Jakby nie miał scenariusza. Chcemy, by wydawał się zmontowany z setek godzin ujęć. Zresztą, tak rzeczywiście jest”.
Ostatni egzorcyzm filmowano w wiejskich rejonach Luizjany, na prawdziwej farmie, wokół której roiło się od aligatorów, węży i robaków. Wiekowy dom pozwalał ukazać poczucie grozy na poziomie nieosiągalnym przez stworzony od podstaw plan zdjęciowy.
Scenograf Andrew Bofinger odkrył, że większość pracy została już za niego wykonana. Jak mówi: „Na początku spędziłem dużo czasu z Danielem Stammem. Odwiedziliśmy liczne lokalizacje, zwłaszcza te, które miały być farmą Sweetzera, gdzie rozgrywa się 85 % filmu”.
„W domu, który wybraliśmy – dodaje – mogliśmy wykorzystać wiele sprzętów. Są tu stuletnie szafy i antyczne meble. Praca scenografa była bardzo ułatwiona. Można było wybierać do woli. A i sam dom wydawał się niesamowity. Tego efektu za nic byśmy nie uzyskali budując plan od podstaw”.
Jako dekorator wnętrz i scenograf, Bofinger zwraca uwagę, że ten dom oddawał nie tylko ogólny wygląd i charakter miejsca, w którym toczy się akcja filmu, ale też miał wpływ na jego mieszkańców. Otoczenie odzwierciedla ludzki charakter, a ludzki odzwierciedla otoczenie.
Bofinger mówi dalej: „Mogłem przekształcić pomieszczenia wedle swojego uznania tak, by wyeksponowały postacie. Chciałem, by otoczenie nie przesłaniało akcji, a jedynie ją uzupełniało. Tak więc na parterze domu Sweetzera postawiliśmy z Danielem Stammem na zimne kolory, a na piętrze, gdzie rozgrywa się większość wstrząsających scen, na pomarańcz. Chcieliśmy uzyskać drastyczny kontrast pomiędzy dwoma piętrami”.
„Pokój Nell – dodaje – miał odzwierciedlać jej wyobcowanie. Dziewczyna ma 16 lat. Jakieś sześć lat temu zmarła jej mama. Chcieliśmy więc stworzyć pokój 10-latki, która zatrzymała się w rozwoju”.
„Rekwizyty i dekoracje – mówi Bofinger – mówią o postaciach więcej niż same dialogi. Trzeba ukazać różne cechy Ashley. Powinna wyglądać niewinnie, ale przecież nie jest niewinna. Jest opętana”.
Co do postaci wielebnego Cottona, Bofinger starał się, by ukazać jego oszustwa. Zaznaczyć, że to showman. „Chciałem – dodaje – by jego gabinet wydawał się schronieniem, w którym wciąż żyje dziecięcymi marzeniami. Ciekawie jest zagłębiać się w takie szczegóły dotyczące bohaterów, których znaczenie znam tylko ja. Nie ma ich w scenariuszu, nie ma ich w dialogach”.
Dwóch pozostałych specjalistów od tworzenia nastroju, operatora Zoltana Honti i montażystę Shilpę Sahi, Daniel Stamm znał na innej płaszczyźnie. Honti był jego drużbą, a Sahi udzielał mu ślubu.
Stamm mówi: „Pracowałem z Zoltanem i Shilpą od czasu naszego pierwszego filmu nakręconego w Amerykańskim Instytucie Filmowym. Znów chcieliśmy pracować razem. Nasz poprzedni film kręciliśmy przez trzy lata, więc znamy się na wylot. Wiemy, co nam się podoba. To, że oni są ze mną, bardzo mi pomaga. Nie tylko dlatego, że mają wielki talent, ale dlatego, że dobrze wiedzą, jak się pracuje nad filmem. O wielu rzeczach nie musimy nawet mówić, po prostu wiemy, o co chodzi’.
