Filmy intelektualista, film czarno-biały

Młody pisarz, Lucjan Salis, wynajmuje miejsce w pokoju swojego przyjaciela Zygmunta Stukonisa. Oprócz nich w ogromnym pokoju mieszkają jeszcze: student prawa, Józef Bednarczyk, młoda dziewczyna Teodozja razem ze swoim bratem, studentem medycyny, Mieciek, brat Zygmunta, oraz młoda kobieta – Felicja. Lucjan i Zygmunt całe dnie spędzają w barach i restauracjach na piciu wódki i rozmowach o sensie życia. Pewnego dnia do miasta wraca ich przyjaciel „Dziadzia”.

Lato 1939 roku. Profesor Gabriel Tomicki (Bronisław Pawlik), nazywany przez znajomych don Gabrielem, spiera się podczas zebrania naukowego ze swoim adwersarzem, dr. Stanisławem Dogiem-Leśniewskim. Prof. Tomicki jest germanistą wykształconym na niemieckich uniwersytetach w Heidelbergu i Lipsku. Nie wierzy w możliwość rozpętania wojny przez potomków Goethego, Schillera i Hegla… Dr Dog-Leśniewski, subtelny znawca kultury francuskiej, jest odmiennego zdania. Zacięte spory, jakie od jakiegoś czasu wiodą, nie mają tylko charakteru intelektualnego, lecz również psychologiczny. Tomicki, mężczyzna niepozorny i wątły, na dodatek krótkowidz, ma trudności w kontaktach z kobietami. Dog-Leśniewski jest mężczyzną przystojnym i czarującym, cieszącym się ogromnym powodzeniem u płci pięknej. Tymczasem nadchodzi 1 września. Wybucha wojna. Zafascynowany osiągnięciami ducha germańskiego don Gabriel postanawia zaciągnąć się do wojska. Okazuje się jednak, że jest niezdolny do służby liniowej. Podczas jednego z nalotów poznaje w schronie Florentynę – fordanserkę z klubu nocnego Casanova. Dziewczyna jest jego sąsiadką, lecz przez całe lata nie zwracał na nią uwagi. Wspólnie postanawiają opuścić pogrążającą się w chaosie stolicę. Dźwigając plecaki, maszerują nocą. Za dnia sypiają po stodołach. Tomicki zakochuje się we Florentynie i dzięki niej leczy swój zadawniony kompleks. Udaje mu się także zaciągnąć do wojska.

Kwiecień 1945 roku. Ostatnie dni wojny. X Dywizja II Armii Wojska Polskiego szykuje się do forsowania Nysy. Tymczasem wchodzący w jej skład oddział podpułkownika WACŁAWA CZAPRANA (Henryk Bąk) nie jest przewidziany do udziału w natarciu. Jednakże ambitny dowódca podejmuje decyzję, że jego żołnierze również zaatakują wroga. Planowana akcja jest dla Czaprana okazją do zabłyśnięcia własną sprawnością wojskową… Ta dziwna „zawodowa” ambicja budzi opór wśród członków oddziału. Zastępca Czaprana, chorąży Juliusz Szumibór, twierdzi, że nie należy niepotrzebnie narażać ludzi tuż przed końcem wojny. Pomiędzy żołnierzami dochodzi do ostrej kłótni, podczas której podpułkownik uderza w twarz swojego zastępcę. Ten składa raport prokuratorowi dywizji, kapitanowi Hyrnemu. Czapran może być pozbawiony dowództwa. Prokurator stara się załagodzić konflikt. Namawia Szumibora do wycofania oskarżenia. Tymczasem do Hyrnego wpływa drugi raport. Podpułkownik Czapran oskarża w nim strzelca Anklewicza o niewykonanie rozkazu, zarzuca mu dezercję i domaga się dla niego sądu polowego. I tym razem kapitan Hyrny stara się załagodzić konflikt, by uniknąć niepotrzebnego przelewu krwi w przeddzień zakończenia wojny. Tymczasem nadchodzi dzień ofensywy. W czasie brawurowego wypadu giną podpułkownik Czapran i strzelec Anklewicz. Po ciało swego dowódcy wyruszają ochotnicy prowadzeni przez kapitana Hyrnego.