W Rzymie w 187 roku. Marcus Porcius Cato (Vittorio Gassman), znany jako „Cenzor”, prosi dwóch braci Publiusa Corneliusa Scipio (Marcello Mastroianni), zwanego „Afrykańczykiem”, i Lucjusza Corneliusa Scipio (Ruggero Mastroianni), zwanego „Azjatą”, o wyjaśnienie zniknięcia 500 talentów podczas ich kampanii na Wschodzie. Scypion Afrykański, który ponad wszelką podejrzliwość czuje się bohaterem wojennym, jest oburzony tą prośbą i, w przeciwieństwie do swojego brata, z pewnym gniewem idzie do sądu. Sytuacja komplikuje się, gdy Cato przedstawia Senatowi na rozprawie pokwitowanie potwierdzające, że 500 talentów rzeczywiście odebrał jeden z dwóch braci. Ale podpis na dokumencie to „Scipio A”. Jak ustalić, który z dwóch braci jest winowajcą. Zatem nieprzekupny Afrykanin denuncjuje swojego brata Cenzorowi. Ten ostatni nie jest jednak tak naprawdę zainteresowany znalezieniem winowajcy. Będzie dążył do zniszczenia mitu Scypiona Afrykańczyka. Afrykanin wyrusza na poszukiwanie brata z zamiarem zmuszenia go do spowiedzi, ale Cato nakazuje aresztowanie całej rodziny. Ten gest niepokoi Afrykanina, który był przekonany, że Cato dąży do ustalenia prawdy. Po rozmowie z żoną, zrozumie, że jego status pomnika cywilizacji nie jest już możliwy. Udaje się do Senatu, łamiąc areszt domowy, obwinia się za winę, której nie popełnił i udaje się na dobrowolne wygnanie.