Filmy zabór, uczeń

Lata 90-te XIX wieku w Królestwie Polskim to okres wzmożonej rusyfikacji. Marcin, syn szlachcica, daje się wciągnąć przez nauczycieli i dyrekcję gimnazjum w "naukową" działalność propagującą ideę panslawizmu - ukrytą formę rusyfikacji. Swoje zniewolenie dostrzega dopiero w atmosferze działań patriotycznych inspirowanych przez nowego kolegę, Bernarda Zygiera, wyrzuconego ze szkoły w Warszawie za działalność w konspiracyjnych kołach młodzieżowych.

Historia rozgrywa się w tytułowym roku 1901, we Wrześni, w czasach zaboru pruskiego. Uczniowie jednej ze szkół sprzeciwili się mówienia modlitwy w języku niemieckim i za karę zostali zamknięci w klasie. Do protestu kolegów, przyłączają się inni. Sprawa nabiera rozgłosu…

Serial podąża tropami trzech współistniejących w oryginale wątków książki: dzieciństwo Marcina Borowicza, dziejów Andrzeja Radka, wreszcie losów młodzieńczej miłości Marcina i Biruty. Pierwsze sceny oglądamy oczami młodego, załamanego śmiercią matki chłopczyka, samotnego wśród obcych ludzi w odpychającej chłodem szkole w Klerykowie. Tym łatwiej staje się ofiarą zaborczych rusyfikatorów.