Rok z życia człowieka 8

Spoglądając na sposoby obrazowania rodziny w kinematografii, można je - choć w sporym uproszeniu - ograniczyć do trzech modeli: komediowego, w którym komizm wynika z pewnej niezgody generacyjnej; tragicznego, ukazującego erozję więzi uczuciowych i rozpad rodziny; wreszcie sentymentalny, skupiony na obserwacji szczęśliwego życia ludzi, którzy nie wymagają od losu gruszek na wierzbie. Kolejny rok bierze po trochu z każdego modelu, jednak nie pozwala żadnemu dominować, wręcz przeciwnie: dla filmu Mike’a Leigh kategorie te wydają się zbyt wąskie i ograniczające, niezdolne do tego, by całościowo ogarnąć ten skomplikowany mechanizm, jakim jest życie.

Kolejny rok to film specyficzny: w przeciwieństwie do wielu obrazów o charakterze rodzinnym, trudno tu doszukać się jakiegoś wiodącego wątku, fabuły wypływającej z konkretnego wydarzenia lub momentu przełomowego: czy to społecznego, czy też historycznego. Zamiast tego widz otrzymuje krótki, rocznej długości fragment czegoś, co Kracauer nazywał strumieniem życia: odcinek wyrwany z linii czasu, którego początek i zakończenie giną gdzieś w cieniu, niedostępne dla wzroku osób postronnych. Brak tutaj tradycyjne rozumianego rozpoczęcia i zawiązania akcji, nie uświadczymy również finału czy też puenty - wraz z upływem roku kończy się projekcja oraz obecność widza w świecie Toma i Gerri. Co więcej, Leigh świadomie rezygnuje z linearnie prowadzonej fabuły na rzecz wielu mikronarracji, skoncentrowanych wokół wspomnianej pary bohaterów. Takie rozwiązanie z pewnością wielu osobom nie przypadnie do gustu - zwłaszcza tym, które przyzwyczajone są do tradycyjnego modelu fabuły. Sprawy też nie poprawia niespieszny rytm opowieści: trudno tu wskazać jakiekolwiek zwroty akcji - wszystko płynie swoim ustalonym rytmem, a wszelkie załamania wcześniej czy później zostaną wygładzone.

Efektem jest niekiedy pewien dystans poznawczy, widoczny zwłaszcza w połączeniu z konstrukcją postaci i kształtem relacji między nimi. Para głównych bohaterów - Tom i Gerri - stanowią niemal idealne małżeństwo z klasy średniej: ładny dom, zdolny syn, mała działka z warzywnym ogródkiem; ona zajmuje się domem, on gotuje, a syn znajduje sobie uroczą dziewczynę. Słowem: sielanka. I faktycznie, przedstawiony obraz wydaje się mocno sentymentalny (zwłaszcza w połączeniu z bardzo dobrą skądinąd muzyką), co dodatkowo podkreślane jest przez wydarzenia dziejące się wokół pary: odwiedziny gadatliwej znajomej, szczere rozmowy po pijaku, radość ze szczęścia innych i dojmujący smutek z powodu samotności, zgorzknienie i rozżalenie z powodu pędzącego czasu, śmierć członka rodziny - cały ten huragan wydarzeń dzieje się na oczach widza i bohaterów, jednak w gruncie rzeczy nie dotyka on Toma ani Gerri. Oczywiście, uczestniczą w nim, ba - niektóre wydarzenia sami zapoczątkowują, nieodmiennie jednak pozostają swoistą przeciwwagą dla całego zamieszania, skałą, której nie ima się żadna siła. Z jednej strony to pokrzepiające, widzieć taką zgodna parę, z drugiej - mam wrażenie, iż jest to obrazek nieco wyidealizowany i przez to trudno w pełni identyfikować się z bohaterami.

Jednak wszystko to - ten dystans, sentymentalizacja, powolny rytm - zdaje się być niewielkim problemem w obliczu niezwykłej zdolności filmu Mike’a Leigh do ukazywania emocji i oddziaływania na nie, zupełnie jakby reżyser postawił sobie za cel skopiować ten konkretny wycinek rzeczywistości i zawartą w nim paletę nastrojów, namiętności i lęków. Zadziwiające, w jaki sposób udaje się zawrzeć w obrazie tak silny ładunek emocjonalny przy pomocy tak skromnych środków wyrazu - tym bardziej, że przecież Leigh nie pokazuje niczego nowego bądź niezwykłego. Przedstawia po prostu stany i uczucia, które wielu ludziom towarzyszą każdego dnia - i chyba w tym tkwi źródło powodzenia: widz spogląda na bohaterów niczym na odbicie w lustrze. Spory udział w tym mają zresztą aktorzy - zarówno Jim Broadbent (Tom) jak i Ruth Sheen (Gerri); z każdego ich ruchu, gestu czy wyrazu twarzy bije radość życia i jakiegoś rodzaju spełnienie. Jednak największe wrażenie robi niewątpliwie Lesley Manville w roli Mary - z początku nielicho irytująca, ze swoją gadatliwością i mentalnością nastolatki, później jednak - w końcowych partiach filmu - wręcz porażająca w kreacji kobiety samotnej, nie potrafiącej odnaleźć swej drogi w życiu. Sam finał, podczas kolacji, ma siłę solidnego kopa w żołądek - każdy, kto znalazł się w podobnej sytuacji, samotny i otoczony przez ludzi tryskających radością - z pewnością utożsami się z Mary... i poczuje się nieswojo. W ostatecznym rozrachunku nie można też zapominać o zdjęciach - są niezwykle plastyczne i stanowią swego rodzaju potwierdzenie ogólnego nastroju danego okresu (w lecie jest mnóstwo kolorów, w zimie - przygaszone, zimne barwy i dużo szarości). Co prawda i tu można mieć małe pretensje o wspominany sentymentalizm (przebitki na pracę w ogrodzie) ale nie jest to wada, która w znaczący sposób wpływałaby na odbiór.

Zdziwiony byłem niepomiernie, iż Kolejny rok tak bardzo przypadł mi do gustu. Nie przepadam za filmami o podobnej konstrukcji fabularnej, nie intrygują mnie też obrazki z życia klasy średniej, jednak ładunek emocjonalny, jaki Leigh zawarł w obrazie był na tyle duży, że zatrzymał mnie przy ekranie i nagrodził chwilą refleksji i zadumy. To nie jest łatwy film, choć nie odkrywa niczego nowego i nie próbuje być artystyczny na siłę; stawia bardziej na atmosferę niż działanie, zaś nad dialog przedkłada obraz i grę aktorską. Z pewnością wielu odrzuci, ale warto dać mu szansę - przejrzeć się w lustrze życia i chwilę zastanowić nad tym, co się zobaczy.